Şapka Devriminin 91. Yıldönümü

Fatih Sultan KAR / İST. 'Günahımızdan batar bu Rize Kimse doğru rüya görmedi bize' Mert, gözü pek delikanlı 1902 yılında Rize'de doğdu. Tarakçıoğlu MemişEfendi'nin tek oğludur. Mert ve gözü pek kişiliği, haksızlığa karşı boyun eğmeyen yapısı yüzünden bazı olaylara karışmış, birkaç kez mahpus yatmıştır.Daha çocuk sayılabilecek bir yaşta anne ve babası vefat etmiştir. İstiklal Savaşı'ndan başarıyla çıkılsa da, savaş sonrası bir otorite boşluğu oluşmuştu. Hükümet hakimiyetini her tarafta sağlayamamış, bu durum Güneysu'da da baş göstermişti. Bazı hain kişiler silahlı çeteler oluşturmuş, milletten haraç yemek suretiyle kendilerini ağa ilan etmişlerdi. Mazlumlara, fakir fukaraya her türlü eziyeti reva görmüşlerdi. Zalime boyun eğmeyen Güneysu'nun şahsiyetli delikanlıları bir araya gelmek suretiyle sekiz kişilik bir kuvvet oluşturdular. Sabit Tarakçı'nın da aralarında bulunduğu bu gençler ağaların bu zulmüne boyun eğmediler. Zor durumdaki insanların yardımına koştular, savaş sonrası dul kalan hanımların namusunu korudular. Güneysu kaynamaya başladı Ağalar bu gidişattan hiç memnun olmadılar. Silah gücüyle ortadan kaldıramadıklarını hükümet kuvvetiyle ortadan kaldırmaya karar verdiler. Güneysu'da yaşanan ve 'Şapka İsyanı' diye adlandırılan olaylar bu ağaların imdadına yetişmişti. Güneysulular Ankara'da gerçekleşen tepeden inme dayatmaları kabul etmediler. Güneysu nahiyesi kaynamaya başladı. Olayları protesto etmek için şehir merkezine doğru yürüyüşe geçtiler. Protesto gösterileri on gün sürdü. Rize'ye gelen askeri birlikler Güneysu'ya sevk edilince bütün direnişçiler tutuklandı. Sabit Tarakçı ve arkadaşları ağır hakaret ve işkenceye uğradılar. Seyyar İstiklal Mahkemesi tarafından Sabit Tarakçıoğlu, Şaban Koliva, Yakup Peçe, Hacı Hasan Efendi, Kadir Koliva, Muhammet Peçe, Hafız Mahmut Kamburoğlu ve Hasan Külünkoğluiçinidam cezası verildi. Güneysu, Güneysu olalı böyle zülüm görmedi Bu sekiz kişiye İstiklal Mahkemesi tarafından söz hakkı verilmedi. Hiçbir yüz kızartıcı suçu olamayan, sadece dayatmaya karşı koyan ve düşüncesi uğrunda mücadele eden Güneysu'nun sekiz delikanlısı idamla cezalandırılırken, aynı olayda jandarmayı vuran, Ağreyimoğlu Mahmut, sırf ağaların adamı olduğundan ceza almadı. 10 Aralık 1925 tarihinde başlayıp 14 Aralık tarihinde neticelenen, seksen celse süren Rize'deki İstiklal Mahkemesi sonucu idam cezasına çarptırılan Sabit Tarakçı ve yedi arkadaşı yargılamanın sonuçlanmasından iki saat sonra Rize Dalyan Camii önünde infaz edilen idamlardan sonra aynı yerde deniz kenarında defnedildiler. İdamlardan üç buçuk ay sonra Sabit Tarakçı'nın naaşı ailesi tarafından gece yarıları gizlice bulunduğu yerden alınarak Güneysu'daki aile kabristanlığına taşınmıştır. Kendi destanını yazdı Yeniden defnedilen naaşın yeni defnedilmiş gibi durduğu rivayet edilir. Sabit Tarakçı; idam edildiğinde Niyazi ve Memiş adında iki erkek çocuk geride bırakmıştır. Beş ve yedi yaşlarında yetim kalan iki çocuğu büyüten Fatma Hanım, Güneysu'da saygın kişiliği ve asaletiylebilinmekteydi. Sabit Tarakçı'nın idamından bir saat önce yazıp, ailesinde ulaştırdığı 'destanı' ibret verici sözler içermektedir. Bazı kaynaklarda Sabit Tarakçı, Nakşi Şeyhi Şeyh Numan Sabit Efendi olarak anlatılmaktadır. Bu iki isim farklı farklı insanlara aittir. Şapka İsyanı için ne dediler: Bir sindirme politikası uyguluyordu Sadık Albayrak: Resmi ideolojinin memurları, ne zaman ki başlarına 'şapka' giydiler; asırlardır, bu serpuşu 'gavur icadı' olarak görüp, onlara benzememek için gayret gösteren halk kesimi, 'gavur memur istemeyiz' diyerek nümayişlerde bulunmuş, hükümet binalarını işgal edip, kendi öz yönetiminin tepeden inmeci çarpıklığına parmak basmak istemiştir. Artık mevcut iktidar, muhalif bir siyasal hareketin hayat sürmesine tahammül edemediğinden, 'şapka' meselesini sebep ittihaz ederek top yekûn bir sindirme politikası uyguluyor ve tüm muhalifleri, vatana hıyanet suçu ile susturuyordu. (Meşihat Şeriat Tarikat Kavgası 3 Sadık Albayrak Mizan Yayınevi 1994 İstanbul sf. 241) Şapka bahane Ali Topuz: Şapka isyanı konusunda genç yaşta bazı tartışmaları yaşadım. Gördüm ki şapka bahane edilmiş. Yaptığım incelemelerde gördüğüm kadarıyla orantısız ceza uygulamışlar. İdam cezalarının olmamasını düşünüyorum. Şapka isyanında Rize'de sekiz kişi asıldı. Evet bir inkılap yapılmış, otorite sağlanması lazım, ama bunun için idam cezasını kullanmak fevkalade yanlış olmuştur. Suç işlemişse ceza vermenin çeşitli yolları vardır, hürriyetleri tehdit edersin, ama canını almak olur mu? Hangi hakla alıyorsun canını? İstiklal Mahkemelerindeki idam cezaları, Yassıada'daki idam cezaları, insanlık adına savunulacak şeyler değildi. (Değişimi Yaşamak Ali Topuz Doğan Kitap 2011 İstanbul Sf. 31-32) Sabit Tarakçı'nın Destanı Bir destan yazayım, dertli meraklı İşiten insanın oynasın aklı Dünyamı geçirdim böyle meraklı Kader böyle hakkın yazısı Yirmi üç yaşına oldum ancaka Dünyada çektim çok cevru cefa Bu dünyadan kimse olmasın vefa Kader böyle idi hakkın yazısı Söylesem başıma gelen halları Zannederim kalem yazmaz onları Biraz, biraz anlatayım onları Kader böyle idi hakkın yazısı Küçükken kaldım ana babasız Dünyada yaşar mı arı anasız Dünyamı geçirdim böyle ikbalsız Kader böyle idi hakkın yazısı Annemin babamın idim nazlısı Ben mi oldum bu dünyanın asisi Daha geçmedi ömrün yarısı Kader böyle idi hakkın yazısı Küçükken evlendirdiler beni bir defa Anneme babama yok idi kafa Bende küçük idim dinledim lafa Kader böyle idi hakkın yazısı Bir defa evlendim kaydı ayağım Annemi babamı tutsun günahım Onlardan hakkımı ben alacağım Kader böyle idi hakkın yazısı İkra ettim evi kaldım dışarı Dışarda gezmenin olur mu karı Gezdim gezdim bana geldi zararı Kader böyle idi hakkın yazısı Biraz biraz yolsuz işe bulundum Bulunmadıysam da öyle bilindim Bir kaç yerden kayde kaleme girdim Kader böyle idi hakkın yazısı Az çok öyle böyle olduk mahpusluk Ettiğimiz işler hep akılsızlık Bir parçada var idi bizde cahillik Kader böyle idi hakkın yazısı Tutunamadık biz mahpusa düştük Hükümetin cezasına eriştik Göz göre göre ateşe düştük Kader böyle idi hakkın yazısı Düştük mahpusa bir kaç ay yattık Dünya işgalini arkaya attık Mevla'm fırsat versin meydanı aldık Kader böyle idi hakkın yazısı Bir buçuk yıl üstüne evime geldim Zannettim yeniden dünyaya geldim Her yerden el çektim kendime geldim Kader böyle idi hakkın yazısı Bir dedim mali mülkü satayım Birde dedim evimi donatayım Bu kışında evde rahat yatayım Kader böyle idi hakkın yazısı Dünyamı ancak hesap ederdim Biraz biraz daldırmış da gezerdim Bazı kere canımdan da bezerdim Kader böyle idi hakkın yazısı Aldım keseri durdum yaprağa Zerre kadar heveslik yok idi bağa Zoruna duruyor idim ayağa Kader böyle idi hakkın yazısı Çalıştık çalıştık hep gitti yele Dostlarımızı bizi verdiler ele Şimdi destan olduk hep dilden dile Kader böyle idi hakkın yazısı Yirmi üç yaş için geldim cihana Yandı ciğerim döndü puryana Şapka meselesi oldu bahane Kader böyle idi hakkın yazısı Haktan yazılan yazı bozulmaz Dünyada düşenin seveni olmaz Bu yalan dünyadır kimseye kalmaz Kader böyle idi hakkın yazısı Bunlara vardır haklan hikmeti Dünyaya çekerim derdi zahmeti Ahirette versinler bana cenneti Kader böyle idi hakkın yazısı Kul ameli ile cennete gitmez Dünyanın derdi ölmemiş bitmez Mevla'm yarattığı kulu yitirmez Kader böyle idi hakkın yazısı Ahbaplar dünyadan tez kıldık sefer Kovermedik size ne kin ne keder Din yoluna gittik ne zarar eder Kader böyle idi hakkın yazısı Şapkayı biz asla giymeyiz dedik Ya gazi ya şehit dedik yürüdük Meğerse zaman biz aldatıldık Kader böyle idi hakkın yazısı Daha Sabit diye anılmaz adım Bu ışıklı dünyaya hiç de durmadım Dünyada narı firkete yandım Kader böyle idi hakkın yazısı Dediler bize Reis gelecek Bizde dedik günü biten ölecek Bu dünyaya kimler bakı kalacak Kader böyle idi hakkın yazısı Daha anılmaz bizim ismimiz Dünyada bu kadar idi ömrümüz Gözümüze gelmez hiç ölümümüz Kader böyle idi hakkın yazısı Yazılır mı bunlar bir kalem ile Bizim dertlerimiz gelmezler dile Hocamız dostlarımız hepisi bile Kader böyle idi hakkın yazısı Başımıza geldi çok felaketler Bize haram oldu bu memleketler Hakkın emri idi bu hareketler Kader böyle idi hakkın yazısı Müslüman Müslümana hain olur mu? Dünyada bu kadar zülüm olur mu? Daha bu dünya doğru durur mu ? Kader böyle idi hakkın yazısı Gittim işimi kendim konuştum Meğer zalimlerin eline düştüm O saat kanat getirip üçtüm Kader böyle idi hakkın yazısı Mahkemeye başladılar Reisler Birer birer bizleri dinlediler Tarakçi Sabit gelsin dediler Kader böyle idi hakkın yazısı Tamam ki aldılar ifademizi 0 saat söldürdilergülümüzi Yağmur yağarken sevk etti bizi Kader böyle idi hakkın yazısı Dedim bu yolları daha çiğnemem Bugünden sonra babama da inanmam Dünyada yandaysam ahrette yanmam Kader böyle idi hakkın yazısı Mahpus kapısından içeri girdim Dedim ölmeden mi mezara girdim Böyle olacağını o zaman bildim Kader böyle idi hakkın yazısı Günahımızdan batar bu Rize Kimse doğru rüya görmedi bize Ne kusur bulayım gelen Reise Kader böyle idi hakkın yazısı İstiklal Mahkemesi geldi kuruldu Birer birer millet öne sürüldü Herkesin davası tamam görüldü Kader böyle idi hakkın yazısı Sekiz kişinin idamı geldi Bizi asmağa karar verildi Dostlar ağladı düşmanlar güldü Kader böyle idi hakkın yazısı Dinim için feda ettim canımı Şehit oldum akıtmadan kanımı Yok oldum da kaybetmedim şanımı Kader böyle idi hakkın yazısı Öğle geçimi mahkeme bitti İkindi mahalli reisler gitti Sabah üstü bizim günümüz bitti Kader böyle idi hakkın yazısı Söylediler bize sabah üzeri İdam olanlar gelsinler beri Değildir burası yiğitlik yeri Kader böyle idi hakkın yazısı Kamet gömlekleri baktım geliyor İnsanın yüreği fena oluyor Göz göre göre insan ölüyor Kader böyle idi hakkın yazısı Açan ellerimi geldi bağladı Gökteki melekler bile ağladı Süt kazanı gibi içim kaynadı Kader böyle idi hakkın yazısı Allah Allah deyip çıktım sehpaya Elim gözüm bağlı ben musallaya Saniyelerimi ben saya saya Kader böyle idi hakkın yazısı Açan ki cellatlar geldi yanıma Dedim etman kıyman benim canıma Nasıl kıydınız nazlı canıma Kader böyle idi hakkın yazısı Dünya için sizlere dilemem minnet On dakika daha çekerim zahmet Bana müjde olmuştur cennet Kader böyle idi hakkın yazısı Destan Sabit Tarakçı tarafından idamından bir saat önce yazılıp, ailesine ulaştırılmıştır. Rahmetlinin kendi el yazısıyla yazdığı destan metni, torunuSabit Turan Tarakçı ve onun oğlu Kemal Sadık Tarakçı'dan temin edilmiştir. Kendilerine teşekkür ederiz. Cumhuriyet Gazetesi, 25 Kanun-u Evvel 1925 Çarşamba tarihli İstiklal Mahkemesi kararı ile idam edilen Rizeliler: Hoca Şayan, Yakup Çavuş, Hasan Ağa, Kadir Ağa, Peçelerden Mehmet, Kalyoncu Mahmut, Tarakçı Sabit, Peçeoğlu Arslan Çavuş'un fotoğrafını yayınlıyor ve 'Rize'de sükun tamamen ahvet etti' başlığını atıyordu. Şapka devriminin ardından Rize'de toplanan İstiklal Mahkemesi üyeleri. (Rize,1925) Kazım Karabekir ile birlikte Rize'ye gelen, yetim çocukların üzerinden geçtikleri köprünün yerinde günümüzde Türkiye Elektrik Kurumu Rize Müdürlüğü binası vardır. Sabit Tarakçı ve arkadaşları, idam edildikten sonra fotoğrafta okla gösterilen yere defnedilmişlerdi.(Rize, 1922)

Şapka Devriminin 91. Yıldönümü

İdam edilen Potomyalı Sabit Tarakçı Kendi destanını yazmıştı.

Sokak Ortasında Kurşunlanarak Öldürülen Teknik Adam Son Yolculuğuna Uğurlandı

Fenerbahçe Galibiyet Serisini 4 Maça Çıkardı

Palamuta Veda Zamanı

Köpeğe Cinsel Saldırı: 76 Yaşındaki Kişi Tutuklandı

'Yenidoğan Çetesi' Davasında Dördüncü Gün

50 TL ve 5 TL’lik yeni banknotlar tedavüle verildi

Serbest piyasada döviz fiyatları

Koltuk monte ettiği skuter ile yolculuğa para cezası

Yenidoğan Çetesi Mağduru Anne Baba Yaşadıklarını Anlattı

Flim Gibi Soygun: Duvarı Delip Kuyumcuya Girdi