Fındık

Fındığın Kuzey yarım kürenin ılıman iklim kuşağını, Japonya`dan Kuzey Amerika`ya kadar yabani formlar biçiminde kapladığı bilinmektedir. Kültür formlarını oluşturan en önemli türler ise, Artvin`den Kırklareli`ne kadar uzanan Kuzey Anadolu Dağları ve Kuzey geçit bölgelerinde yoğun olarak bulunur. Kültüre alınma tarihi 2500 yıl öncelerine kadar uzanan fındıktan, Enophen, İsa`dan önce 400 yıllarında Kuzey Anadolu`da Kerasus`da (Giresun) �pontus yemişi� adını verdiği ufak bir meyve diye bahsetmektedir. Bu kadar eski kültür izine rastlanması sonucu, fındığın anavatanının yurdumuzun Karadeniz Bölgesi olduğu ve kültür fındığının dünyaya buradan yayıldığı ifade edilmektedir. Bu meyvenin 600 yıldan beri ticareti yapılmakta olup, ülkemizde ticarete konu olan 16 çeşit fındık mevcuttur. Ekonomik anlamda fındık üretimi; Giresun, Ordu, Trabzon, RİZE ve Artvin İllerini kapsayan Doğu Karadeniz Bölgesi ile Orta ve Batı Karadeniz Bölgesindeki Samsun, Sinop, Kastamonu, Düzce, Sakarya, Bartın, Zonguldak ve Kocaeli olmak üzere toplam 13 İlde yapılmaktadır. Değişik üretim bölgelerimizde farklı yoğunlukta olmak üzere Tombul, Palaz, Çakıldak, Foşa, Mincane, Kalınkara, Uzunmusa, Kan, Kargalak, Cavcava, Sivri, İncekara, Acı, Kuş, Yuvarlak Badem, ve Yassı Badem fındık çeşitleri yetiştirilmektedir. Fındığın üretimi ile (yaklaşık 400 000 çiftçi ailesi) 2.000.000 kişi doğrudan ilgilenmektedir. Ayrıca ürünün sanayi, pazarlama aşamaları ile ilgilenenler de dikkate alındığı takdirde, bu ürünün yaklaşık olarak 5.000.000 kişiye istihdam imkanı sağladığı ifade edilebilir. Önemli bir ihraç ürünümüz olan fındık; her yıl 80 farklı ülkeye, ortalama 400.000 ton dolayında ihraç edilmekte ve bu ihracattan 700.000.000 � 800.000.000 dolar civarında döviz geliri sağlanmaktadır. Ayrıca fındığın Doğu Karadeniz Bölgesi halkının önemli bir kısmının hemen hemen tek geçim kaynağı olması nedeni ile, sosyal boyutu da oldukça önemlidir. Çünkü bu bölgedeki yüksek meyilli, bol yağış alan ve oransal nemi yüksek olan arazilerde, fındıktan başka ürünlerin tarımı yapılamamaktadır. Bu yönü ile toprak işlemeli tarıma elverişli olmayan arazilerden faydalanma imkanı sağladığı gibi, bu alanları erozyona karşıda korumaktadır. Bütün bunların yanında fındık meyvesi önemli bir besin maddesidir, bileşiminde %55-66 yağ, %11-22 karbonhidrat, %14�16 protein, %5 su ve %2 oranında da mineral maddeler bulunmaktadır. Bu mineraller demir, kalsiyum, çinko, potasyum, sodyum, magnezyum, bakır ve manganezdir. Fındıkta bulunan vitaminler ise B1, B2, B6, Niacin ve E vitaminidir. DÜNYADA FINDIK ÜRETİMİ Bilindiği gibi dünya fındık üretiminde ve ihracatında ülkemizin tartışılmaz üstünlüğü vardır. Türkiye`den başka önemli fındık üreticisi ülkeler İtalya, ABD ve İspanya`dır. Son yedi yıllık (1993 � 1999) üretim rakamlarına göre, dünyada ortalama 650 338 ton / yıl fındık üretimi gerçekleştirilmiştir. Ülkemiz toplam üretimin %77.4`ünü gerçekleştirerek 1. sırada yer almaktadır. Ülkemizi sırasıyla İtalya (% 16), ABD (%4.4) ve İspanya (%2.2) izlemektedir. Şekil 13. Fındık üreticisi ülkeler ve üretimdeki payları Türkiye, fındık üretiminde nitelik ve nicelik bakımından dünyada ilk sırada yer almaktadır. Dünya fındık üretiminin %78`i, ihracatının ise yaklaşık %85`i ülkemiz tarafından gerçekleştirilmektedir. Türkiye dışında fındık üreten ülkeler arasında İtalya, İspanya, ABD, Yunanistan, Azerbaycan, Gürcistan, İran, Romanya ve Fransa sayılabilir. FINDIK YETİŞTİRİCİLİĞİ İklim İstekleri Fındığın iyi bir gelişme göstermesi ve bol ürün vermesi nemli, ılıman iklim bölgelerinde olmaktadır. Karadeniz kıyı bölgesi fındık yetiştiriciliği bakımından en uygun iklim özelliklerine sahiptir. Yıllık ortalama sıcaklığın 13�16 o C olduğu yöreler fındığın üretimi için uygundur. Ayrıca en düşük sıcaklığın - 8, - 10 o C`yi, en yüksek sıcaklığın ise 36, 37 o C`yi geçmemesi, yıllık yağış toplamının 700 mm`nin üstünde olması ve yağışın aylara dağılımının dengeli olması gerekmektedir. Bütün bunlarla birlikte, haziran ve temmuz aylarında oransal nemin % 60`ın altına düşmesi, fındık bitkisinde meyve gelişiminde olumsuzluklara sebep olmaktadır. Toprak İstekleri Fındık saçak köke sahip bir kültür bitkisi olduğundan, kökleri fazla derine gitmeyip yanlara doğru gelişmekte, derin, düz ve taban arazilerde 100 � 150 cm derinliğe kadar ulaşmaktadır. Toprak istekleri bakımından çok seçici olmamakla beraber; besin maddelerince zengin, tınlı � humuslu ve derin topraklarda iyi gelişme gösterir ve bol ürün verir. BAHÇE TESİSİ Arazi ve Toprak Hazırlığı: Ekonomik ömrü oldukça uzun olan fındığın dikiminden önce arazi ve toprak hazırlığının dikkatli bir şekilde yapılması gerekmektedir. Çünkü bitkinin dikilmesinden sonra araziye müdahale etmek oldukça zor olacaktır. Bu amaçla arazi üzeri yabancı bitkilerden temizlendikten sonra, taban suyu yüksek olan arazilerde drenaj kanalları, meyilli arazilerde ise toprak ve suyu korumak amacı ile teraslama yapılmalıdır. Bahçe toprağı analiz ettirilerek, kireç ihtiyacı varsa kireç verilmelidir. Fidan Dikim Zamanı: Genel olarak dikim zamanı, ekim ayından itibaren ilkbaharda bitkilere su yürüyünceye kadar olan dönemdir. Kışları ılık geçen yerlerde ekim, kasım ve aralık ayları tercih edilmelidir. Çünkü sonbaharda dikilen fidanlarda, kış boyunca emici kökler meydana gelir. Bu kökler, kış mevsiminde yağan yağmurlarla yumuşayan toprakla temasa geçerek fidanların daha çabuk uyum sağlamasına yardımcı olur. Böyle fidanların yaz sıcaklarına daha iyi dayandığı gözlenmektedir. Sonbaharda yapılan dikimlerin bir diğer avantajı da şudur: Bu zamanda dikilen fidanların 1,5 � 2 ay sonra tutmadığı belli olacağından, tutmayanların yerine ocak � şubat döneminde yenilerinin dikilmesi mümkün olacaktır. Kışı sert geçen yörelerde dikim zamanının şubat � mart dönemine kaydırılması daha faydalı olacaktır. Çeşit Seçimi: Fındık bahçelerinin tesis edilmesi sırasında üzerinde önemle durulması gereken bir diğer konu da fındık çeşidinin sağlıklı bir şekilde tespit edilmesidir. Bu amaçla, Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerimize başvurabileceğimiz gibi, bu konuda uzman kuruluş olan ve 1936 yılından beri çalışmalar yapan Fındık Araştırma Enstitüsü`nden de (Giresun) yararlanılabilir. Oluşturacağımız bahçedeki fındık çeşidinin : • Verimli ve kaliteli olmasına, • Dış ve iç pazarlarda talep görmesine, • Bulunduğumuz bölgedeki ekolojiye en iyi şekilde uyum sağlamasına, • Bahçe içerisinde çeşit standardının sağlanmasına • Ana çeşitlerinde meyve tutum oranının yüksek olması için, bahçe içerisinde bunlara uygun tozlayıcı çeşitlerin yeter sayıda bulunmasına dikkat edilmelidir. Bazı fındık çeşitleri için önerilen tozlayıcı çeşitler şunlardır. TOMBUL : Palaz, Çakıldak, Kalınkara, Sivri, İncekara PALAZ : İncekara, Tombul, Mincane ÇAKILDAK : Tombul, Palaz, Foşa, Mincane FOŞA : Tombul, Palaz, Uzunmusa, Mincane MİNCANE : Tombul, Palaz, Foşa KARAFINDIK : Tombul, Mincane, Foşa UZUNMUSA : Palaz, Mincane, Foşa KALINKARA : Çakıldak, Palaz, Sivri SİVRİ : Palaz, İncekara, Tombul, Foşa Fidan Seçimi ve Fidanların Dikime Hazırlanması Fındık kök sürgünü oluşturan bir bitkidir. Belli kurallar dahilinde üretimi bu sürgünlerle yapılmaktadır. Oluşturacağımız bahçedeki fidanların çeşidinin belirlenmesinden sonra, alacağımız fidanların özelliklerine de dikkat etmemiz gerekmektedir. Bu amaçla : • Ocakların güneş gören tarafında, pişkin, hastalıksız, herhangi bir şekilde yaralanmayan sürgünlerden olmasına dikkat edilmelidir. • Fidanların gövdeleri düzgün olup, 1- 1,5 cm kalınlığında olmalıdır. İnce ve çelimsiz yada daha kalın gövdeli olmamalıdır. Boyları 70 � 100 cm civarında olması tercih edilmelidir. • Fidanlar 1-2 yaşında, iyi bir kök yapısına sahip olup en azından 3-4 adet göze sahip olmalıdır. Seçilen fidanlar belirlenip alındıktan sonra, dikimden önce dikim budaması yapılmalıdır. Bunun için, yaralanmış kökler sağlam doku noktasından kesilmeli, uzun kökler 15�20 cm olacak şekilde kısaltılmalıdır. Üzerinde 3-4 göz kalacak şekilde, en üstteki göz üzerinden kesilmelidir. Dikim Aralıkları: Fındık bahçelerinin bakımlı ve tekniğine uygun tesis edilmesinin ilk şartı ocak şeklinde dikim düşünülüyorsa ocaklara, çit dikim sisteminde veya tek dal şeklinde dikim düşünülüyorsa dallara büyümeleri ve gelişmeleri için ihtiyaç duyulan alanın ayrılmasıdır. Fındık ocakları veya dalları için ayrılan alan; iklim şartlarına, toprağın yapısına, kuvvetine ve gücüne göre değişir. Genel olarak ocak dikim sisteminde verimli topraklarda 6-8 metre olan mesafe, verimi düşük topraklarda daha az (4-5 m) olabilir. Çit dikim sisteminde bitkiler arası mesafe 1,5�2 metre, sıra arası mesafe 4-5 metre olmalıdır. Tek dal olarak dikim planlandığı zaman ise, verimli topraklarda sıra arası ve sıra üzeri mesafe 3,5-4 metre, verimsiz topraklarda ise 3 metre düşünülmelidir. Dikim Çukurlarının Açılması ve Dikim Dikim çukurlarının yerlerinin işaretlenmesinden sonra çukurlar, ocak dikim sisteminde 120 cm çapında ve 60 cm derinlikte, tek dal dikim sisteminde ise 50 cm çap ve 40 cm derinlikte açılmalıdır. Dikimden bir ay kadar önce açılan çukurlarda alt ve üst topraklar ayrı ayrı taraflara yığılır. Dikime geçmeden önce, toprak analiz sonuçlarına göre önerilen miktardaki ahır gübresi ve kışlık gübreler topraklara karıştırılmalıdır. Ocak dikim sisteminde kuzey, güney, doğu ve batı yönlerinde olmak üzere karşılıklı 80 � 100 cm aralıkla 4 adet fidan dikilir. Tek fidan dikiminde ise, açılan çukurların ortasına bir adet fidan dikilir ve çukurlar daha önce ayrı ayrı konulan üst toprağın alt, alt toprağın üst kısma gelmesine imkan sağlayacak şekilde kapatılır. Toprak iyice sulanır. BUDAMA Fındıkta budama; fidana, dala uygun bir şekil vermek, erken fındık vermesini sağlamak, bitkinin toprak altı ve toprak üstü organları arasında dengeyi sağlayarak uzun yıllar ve düzenli verim elde etmek, yaşlanarak verimden düşen dalları, yan dalları ve dalcıkları gençleştirmek amacı ile yapılır. Budama esnasında budama makası ve budama testeresi kullanılır. Bitkide budama esnasında en az yara sathı meydana getirmek için, bu aletlerin kullanılması gerekmektedir. Üreticiler genellikle budama yapmak için Girebi ve bıçkı denilen aletlerden faydalanmaktadır ki, bu sağlıklı bir yöntem değildir. Fındıkta budama genellikle ekim, kasım, aralık aylarında yapılır. Kışı sert geçen bölgelerde ise budamayı şubat sonu, mart başına kaydırabiliriz. Şekil Budaması Ocak Dikim Sisteminde : Dikilen fidanlara ilk yıl müdahale edilmez. İkinci yıl mart ayı başında gözler uyanmadan önce, fidanlar toprak seviyesinden kesilir ve kesim yerlerine aşı macunu sürülür. Kesimden sonra iki ay içerisinde kesim yerinin altından çıkan yeni sürgünlerden, ocağın dışına doğru gelişen sürgünlerden kuvvetli bir sürgün bırakılır. Diğerleri toprak seviyesinden kesilir. Bırakılan sürgünler mayıs ayından itibaren kontrol edilerek, yaprak koltuklarından çıkan sürgünler elle koparılır. Üçüncü yıl mart ayı başında, gelişen sürgünler 80 � 100 cm`den kesilirler. Yıl içinde kesim yerlerinin altında oluşan sürgünlerden, birinci katın yan dallarını oluşturmak üzere, sonbaharda almaşıklı gelişme gösteren iki tanesi bırakılıp diğerleri kesilir. Dördüncü yıl mart başında doruk sürgünler 60 � 70 cm`den kesilir. O yılın sonbaharında kesim yerlerinin altında oluşan sürgünlerden ikinci katın yan dallarını oluşturmak üzere almaşıklı iki adet sürgün bırakılıp diğerleri kesilir. Birinci katı oluşturmak üzere bırakılan sürgünler 40 � 60 cm`den kesilir. Bu yılın sonbaharında ise bu dallar üzerinde oluşan sürgünlerden almaşıklı gelişme gösterenlerden 3 � 5 adet bırakılıp kesilir. Şekil 14. Fındığın budanması Beşinci yılın mart ayı başında doruk sürgün 60 � 70 cm`den, ikinci katı oluşturan sürgünlerden 40 � 60 cm`den kesilir. Bu yılın sonbaharında ikinci katın yan dalları üzerinde 3-5 adet sürgün bırakılıp diğerleri kesilir. Doruk ve katları oluşturacak sürgünlerin kesiminde dikkat edilecek husus, dışa bakan bir göz üzerinden kesim yapılmasıdır. Beşinci yılın sonunda şekil budaması bitirilmiş olur (Şekil 15). Tek Fidan Dikim Sisteminde Şekil Budaması: Fındık bitkisi uygun dikim ve bakım şartlarında tek gövdeli bitki formunda da yetiştirilebilmektedir. Bu şekilde bitkinin güneş ışıklarından daha fazla yararlanması mümkün olduğu gibi, budama, gübreleme, mücadele gibi kültürel işlemlerde daha da kolay uygulanabilmektedir. Sonuç itibarı ile birim alandan daha fazla mahsul kaldırma imkanı söz konusu olmaktadır. Bu dikim sisteminde de ana hatları ile aynı şekilde olmakla birlikte, dikkat edilmesi gereken husus, ana gövde üzerinde üç veya dört farklı yöne gelişecek şekilde ana dal oluşturmaya dikkat edilmesidir. Oluşturulan ana dallar üzerinde birinci ve ikinci katın yan dalları almaşıklı bir şekilde oluşturulur. Çit Dikim Sisteminde Şekil Budaması: Ana hatları ocak dikim sisteminde olduğu gibidir. Farklılık ikinci yıl, iki sürgün bırakılması ve bunun birisi setin yukarısına, diğeri setin aşağısına, toprakla 60 o C açı yapacak şekilde büyütülmesidir. Ayrıca üçüncü sürgünler 60 � 70 cm�den kesilirler. Ürün Budaması: Altıncı yıldan itibaren bitkiler her yıl sonbaharda gözden geçirilerek, kurumuş, yaralanmış, birbirini gölgeleyen, birbirine sürtünen ve şekli bozacak dalcıklar kesilir. Ayrıca eylül veya ekim ayları ile mayıs ayında olmak üzere, yılda iki defa kök ve dip sürgünü temizliği yapılır. Budamaya düzenli olarak devam edildiği takdirde bitki daha az zarar görür ve iş hacmi de o ölçüde az olur. Tekniğine Uygun Dikim Yapılmamış Bahçelerde Budama : Ülkemizde fındık bahçelerinin çoğunda dekardaki ocak sayısı ve ocaklarda bulunan dal sayısı, olması gerekenden fazladır. Bu durumda bitkilerin yeterli beslenmelerine ve yeteri kadar ışık almalarına engel olmaktadır. Böyle bahçelerde bitkiler bir birine girmiş, dallar ve dalcıklar zayıf gelişmiş, ocaklarda bulunan dallar yeterince yan dal oluşturmadan fazla yükselmiştir. Sonuç itibarı ile bu tip bahçelerde fındık verimi düşük olmaktadır. Bu bahçelerde yapılacak ilk iş; yaralanmış, kurumaya yüz tutmuş, verimden düşmüş ve ocağın ortasında gelişmiş dalların toprak seviyesinden kesilip çıkartılmasıdır. Daha sonra birbirini gölgeleyen ana dallardan daha genç olanı bırakılıp diğeri kesilir. Ocaklarda dört dal kalacak şekilde ve ocaklar arası mesafe verimli topraklarda 6 � 8, düşük verimli topraklarda 4 � 5 metre olacak şekilde kesimlere devam edilir. Daha sonra da kalan ocaklar tek tek gözden geçirilerek, kurumuş ve yaralanmış dalcıklar kesilir. Dalların tekrar gözden geçirilmesi sureti ile çok sık dalcıklar aralanır. İkinci ve daha sonraki yıllarda budama, ürün budamasında olduğu gibi devam eder. Budamada dikkat edilecek hususları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz. Kesimler tırnak bırakılmadan yapılmalı, dalcıklar budama makası ile, kalın dallar testere ile kesilmeli ve büyük yaralar aşı macunu ile kapatılmalıdır. GÜBRELEME: Fındık bitkisinin normal gelişimini sürdürebilmesi, bol ve kaliteli ürün verebilmesi, ihtiyaç duyduğu besin maddelerinin toprak ve yaprak analizleriyle belirlenerek, yöntemine göre fındığa verilmesiyle mümkündür. Analiz sonuçlarına göre gübreleme yapılmaz ise fazla, az, ya da yanlış gübre kullanılabilir. Bu durumdan hem üreticiler ekonomik zarara uğrarlar, hem de bitkiler olumsuz yönde etkilenirler. Gübre önerilerinde bulunmak üzere, fındık bahçelerinde toprak örneği, sonbaharda gübrelemeden 1-2 ay önce ya da hasattan 10-15 gün önceki dönemde yaprak örneği alınırken alınmalıdır. Doğru bir teşhis için, toprak ve yaprak örneklerinin belirli kurallara göre ve zamanında alınması gereklidir. Bu konuda üreticiler Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri ile, Giresun Fındık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Toprak ve Yaprak Analiz Laboratuarından ayrıntılı bilgi alabilir, adı geçen laboratuarda örneklerin analizini yaptırabilirler. Önerilen miktar ve çeşitteki gübreler, fındık bitkisine belirli zaman ve şekillerde verilmelidir. Örneğin üreticiler arasında 'Yazlık Gübre' olarak bilinen azotlu gübrenin kullanımı şöyledir: Bu gübreler, bölgenin yağışlı iklim özelliği ve bitkinin istekleri göz önünde bulundurularak, biri şubat sonu - mart başı, diğeri mayıs sonu - haziran başında olmak üzere iki defa da verilmelidir. Ocak dal uçları altındaki 30-40 cm genişliğindeki banda serpilen gübre, 5-10 cm toprak derinliğine karıştırılmalı böylece gübrenin yağışla yıkanarak ya da gaz halinde kayba uğraması önlenmelidir (Şekil 17). Diğer önemli bir konu da, kullanılacak azotlu gübrenin toprak asit ya da alkali özelliğine göre seçilmesidir. Toprak eğer asit özellikte ise, % 26 N ile birlikte kireç içeren Kalsiyum Amonyum Nitrat; alkali özellikte ise % 21 N içeren ve üreticiler arasında ``Şeker Gübre`` olarak bilinen Amonyum Sülfat gübresi kullanılmasına özen gösterilmelidir. Üreticiler arasında 'Kışlık Gübre' olarak bilinen Fosfor ve Potasyumlu gübreler ise kasım - şubat aylar arasında, 3 yılda bir, ocak dal uçları altında açılacak 15-25 cm derinlikteki çukurlara eşit olarak konulup, üzeri toprakla kapatılmalıdır. Bu gübrelerde kesinlikle toprak yüzüne serpilip, açıkta bırakılmamalıdır (Şekil 18). Fındık bahçelerinde toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini iyileştirmek amacıyla, ahır gübresi de kullanılmalıdır. Ahır gübresi 3-4 yılda bir, kasım - mart ayları arasında, ocak dal altlarındaki 50 cm genişliğindeki banda FINDIK TARIM TAKVİMİ EYLÜL Fındık filiz güvesi,Mayıs böceği ilaçlaması yapılabilir. Kök ve dip sürgünleri temizlenebilir. Toprak örnekleri alınabilir. EKİM Mayıs böceği ilaçlaması yapılabilir (ayın ilk yarısında) Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Toprak bellenebilir, Toprak örneği alınabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. KASIM Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fosforlu ve potaslı gübre verilebilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. Kireç verilebilir, toprak bellenebilir. ARALIK Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fosforlu ve potaslı gübre verilebilir. Kireç verilebilir, çiftlik gübresi verilebilir. Toprak bellenebilir, kozalaklar toplanabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. OCAK Çiftlik gübresi, fosforlu ve potaslı gübre verilebilir. Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. Kozalaklar toplanabilir. ŞUBAT Çiftlik gübresi verilebilir. Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. Virgül kabuklu biti kış ilaçlaması yapılabilir. MART Azotlu gübrenin yarısı kullanılır. Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Virgül kabuklu biti kış ilaçlaması yapılabilir. Fındık yaprak deleni ilaçlanır (Ayın ilk yarısında) Fındık filiz güvesi ilaçlanabilir (ayın ilk yarısında) NİSAN Filiz budaması yapılır. Filiz güvesi ilaçlanabilir (ayın ilk başlarında). Fındık gal sineği ilaçlanır (iki kez). Fındık kokarcası ilaçlanır (Nisan ayı ortalarında). MAYIS Fındık kurdu ilaçlanır. Fındık kozalak akarı ilaçlanır. Azotlu gübrenin diğer yarısı kullanılır. Kök ve dip sürgünü ikinci temizliği yapılır. Filiz budaması yapılır. HAZİRAN Dalkıran ilaçlanabilir. Amerikan beyaz kelebeğinin mekaniksel ve ilaçlı mücadelesi yapılabilir. TEMMUZ Yaprak örneği alınır (Temmuz ayı ikinci yarısında) Uç kurutana karşı mekaniksel mücadele yapılabilir. AĞUSTOS Uçkurutana karşı mekaniksel mücadele yapılabilir. Amerikan beyaz kelebeğinin mekaniksel ve ilaçla mücadelesi yapılabilir. Fındık filiz güvesine karşı hasattan sonra ilaçlama yapılabilir. �Fındık Tarım Takvim�inde belirtilen uygulamaların tamamı her yıl yapılmamaktadır. Bu uygulamaların bir kısmı yılda iki kez, bir kısmı yılda bir kez, bir kısmı üç yılda bir kez, bir kısmı 4-5 yılda bir kez ve bir kısmı da ihtiyaç duyulduğunda yapılmaktadır. Bu uygulamalardan ; YILDA İKİ KEZ YAPILANLAR : • Azotlu gübrenin kullanılması, • Kök ve dip sürgünü temizliği HER YIL EN AZ BİR KEZ YAPILANLAR; • Fındığın budanması, Fındık kurdu ilaçlaması ÜÇ YILDA BİR YAPILANLAR -Çiftlik gübresi, fosforlu gübre ve potaslı gübre uygulamaları -Toprak ve yaprak örneklerinin alınması 4-5 YILDA BİR YAPILANLAR • Toprağın bellenmesi, kireç uygulaması İHTİYAÇ DUYULDUĞUNDA YAPILANLAR: • Fındık filiz güvesi, Mayıs Böceği, fındık kozalak akarı, Virgül kabuklu biti, • Fındık Yaprak Deleni, Fındık Gal Sineği, Dalkıran, Fındık Koşnilleri, Amerikan Beyaz Kelebeği, Uç Kurutan gibi zararlılar ile, Fındık Bakteriyel Yanıklığı ve Dal Kanseri gibi hastalıklarla mücadele. Budama : Ekim, kasım, aralık ve ocak aylarında yapılır. Bu zamanlarda ocak ve dal seyreltmesinin yanı sıra kurumuş, kırılmış, yaşlanmış, hastalanmış ve zararlıların etkisinde kalmış ve mahsulden düşmüş dallar dibinden kesilir. Dal içi, yani verim budaması yapılır. Filiz Budaması: Nisan ve mayıs aylarında dalların gövdelerinden çıkan taze sürmüş ve sürmekte olan sürgünlerin kesilmesidir. Toprak Örneği: Bahçelerin en az 5-6 yerinden 0-20 ve 20-40 cm derinliklerden alınır. Yaprak Örneği: Fındığın toplanmasından önceki 10 �15 gün içinde, 20 dekara kadar olan bahçelerin değişik yerlerinden, 25 ocağın dört yönünden olmak üzere 80-120 arasında yaprak alınır. -Azotlu gübrenin yarısı mart ayında, diğer yarısı mayıs ayı ikinci yarısında veya haziran ayı başında verilir. Fındık Kurdu İlaçlaması: Bahçenin değişik yerlerindeki 10 ocakta 3 ve daha fazla kurt olduğunda, bahçede hakim fındık çeşidinin tanelerinin yarıdan fazlası mercimek iriliğine (3-4 mm) geldiğinde yapılır. Fındık Filiz Kurdu İlaçlaması: Ağustos ayı sonlarında ve eylül ayında 100 yaprakta 15 ve daha fazla araz varsa ilaçlama yapılır. Bu zamanda ilaçlama yapılamamışsa, mart ayı sonunda � nisan ayı başında iyi takip edilmek şartı ile 2. dönem larvalarına karşı ilaçlama yapılabilir. Fındık Gal Sineği: Mart ayı sonunda - nisan ayı başında bulaşıklığın %50` yi geçtiği bahçelerde fındık sürgünlerinin çoğunluğu 2 yapraklı olduğunda ilaçlanır. Fındık Yaprak Deleni: Yoğun bahçelerde yapılır. Fındık Kozalak Akarı: Sürgünler 4 � 5 yapraklı olduğunda, yaprak koltuklarında yeni yıl tomurcukları toplu iğne başı kadar olduklarında, takriben mayıs ayı ilk yarısında ilaçlanır. Virgül Kabuklu Biti: Şubat�mart aylarında tomurcuklar patlamadan önce, kış ilaçlaması olarak yapılır. Larvaların yumurtadan %70�80 oranında çıktığı mayıs ayında da yaz ilaçlaması yapılabilir. Yaz ilaçlaması mecbur kalmadıkça yapılmamalıdır. Dalkıran İlaçlaması: 10 ocakta 30 dalda 3 yeni galeri varsa yapılır. Uç Kurutan Mücadelesi: Temmuz, ağustos ve eylül aylarında bulaşık sürgünlerin kesilmesi ve yakılması ile yapılır . Amerikan Beyaz Kelebeği: Larva paketleri ile bulaşık dalların veya dal parçalarının kesilip imha edilmesi ile veya 2. dönem larvalarının 2-3. dönemlerinde ilaçlanması ile yapılır. Fındıklarda Bakteriyel Yanıklık ve Dal Kanseri gibi hastalıklara karşı başarılı bir ilaçlama programı olmadığından, bu hastalıklara karşı mücadele, hastalıkların bulaştığı dalların ve kök sürgünlerinin sökülüp yakılması şeklinde olmaktadır. serpilip, 5 - 10 cm toprak derinliğine karıştırılmalıdır. Ahır gübresinin olmadığı durumlarda fiğ, yabani bezelye, yulaf gibi bitkilerle yeşil gübrelemede yapılabilir; bahçedeki yaprak, mısır sap ve benzeri maddelerin çürüntüleri de bu amaçla kullanılabilir Fındık bahçeleri için çok önemli olan diğer bir konu da ``kireçleme``dir. Normal gelişimini 5-7 pH dereceleri arasında sürdürebilen fındık, genellikle düşük pH`lı asit topraklar üzerinde yetiştirildiğinden, bu toprakların kireçtaşı, sönmüş veya sönmemiş kireç gibi kireçleme materyalleri ile kireçlenmesi gerekmektedir. Ancak, burada unutulmaması gereken konu, kireçlemenin kesinlikle toprak analiz sonuçlarına göre yapılmasıdır. Gerekmediği halde kireçleme yapılması hem toprak özelliğini bozar, hem de bitkiye zarar verir. Analiz sonucunda önerilen miktar ve çeşitteki kireçleme materyali 3-5 yılda bir, kasım-aralık ayları arasında, ocak dal uçları altındaki 40-50 cm genişliğindeki banda düzgünce serpilip, 5-10 cm toprak derinliğine mutlaka karıştırılmalıdır FINDIKTA HASAT, HARMAN VE DEPOLAMA Fındık genellikle yağış oranı ve nispi nemi yüksek olan bölgelerimizde yetişmektedir. Bu durum, bahçelerde yabancı ot ve dikenlerin bol miktarda olmasına sebep olmaktadır. Bu nedenle hasada başlamadan önce bahçelerde genel bir temizlik yapılması, hasattan en az 5�10 gün önce bahçelerin �girinti� adı verilen aletle veya motorlu tırpanla temizlenmesi gerekmektedir. Fındık çeşitleri farklı zamanlarda hasat olgunluğuna erişmektedirler. İdeal olanı, her çeşidin ayrı ayrı hasat olgunluğuna erişmesinden sonra toplanması olmakla beraber, karışık çeşitlerden kurulu olan bahçelerde bu zor olmaktadır. Bu nedenle bahçelerde hakim olan çeşitlerin olgunlaşma zamanında hasat yapılmalıdır. En iyi hasat şekli fındığın kendiliğinden veya silkeleme sonucunda yere düşmesi sureti ile olmaktadır. Yerden toplanan fındığın kalitesi en iyi olmakla birlikte, işçilik avantajı da sağlamaktadır. Yapılan araştırmalar kalite yönünden en yüksek değerlerin, yerden toplanan fındıklarda görüldüğünü ortaya koymaktadır. Yerden toplama şeklinde yapılan hasatta; daldan toplama esnasında olduğu gibi genç sürgün ve dallara zarar verilmemesinden dolayı, gelecek yılın mahsulüne de zarar verilmemiş olunur. Fakat özellikle Doğu Karadeniz Bölgesinin topoğrafik yapısı, yerden toplamaya imkan tanımamaktadır. Bu bölgedeki pek çok bahçede fındık çotanaklarının daldan toplanması sureti ile hasat yapılmaktadır. Fındığın daldan toplanmasında önemli hasat kriterleri ise şunlardır : • Zurufta kızarıklık oranının, %70�80 seviyelerine ulaşması gerekmektedir. • Dış kabukta kahverengileşme oranı %70�80 düzeyinde olmalıdır. • Fındık taneleri zurufun içinde dönmeye başlamış ve zurufun soyulabilirliği kolaylaşmış, silkme ile veya kendiliğinden dökümler başlamış olmalıdır. • Hasat olgunluğuna gelen kabuklu fındıklarda nem oranı maksimum %30 olmalıdır. Zira nem miktarı fındığın muhafaza ömrünü etkileyen çok önemli bir faktördür. Zamanından önce hasat edilen fındıklarda bazı olumsuzluklar meydana gelmektedir. Bunlar : • Erken hasat edilen fındıklarda buruşuk nispeti fazlalaşır, • Önemli bir kalite özelliği olan randıman ve beyazlatma özellikleri, erken hasat edilen fındıklarda düşük olmaktadır. • Fazla nem bayatlama, ekşime ve küflenmeyi teşvik eder, • Erken hasat fındıkta ham yağ oranını ve protein oranını olumsuz etkilemektedir. Fındıkta harmanlama işlemi genellikle 15 ağustosa doğru başlayıp eylül ayı sonlarına kadar devam etmektedir. Hasat sonrası harman yerine taşınan zuruflu fındıklar, 15 � 20 cm kalınlıkta tabaka halinde serilir. Güneşli havalarda tahta kürek veya tırmıkla karıştırılarak 3 � 5 gün kurutulur. Kurutulan bu fındıklar harman makinesine (patosa) verilmek sureti ile zuruflarından ayrılırlar. Ayıklanan bu fındıklar toprak harmanlarda bez, beton harmanlarda ise bez kullanılmadan 3-4 cm kalınlıkta serilirler. Güneşli havalarda her gün 3-4 defa tırmık ile karıştırılarak kurumaları sağlanır. Bu şekilde 3-4 gün kuruyan fındıklar vantilatörden geçirilmek sureti ile toz, toprak, zuruf parçalarından ve boş fındıklardan ayrılırlar. Vantilatörden geçirilen fındıklar tekrar serilerek içlerinde bulunan taş, toprak sert ve yabancı cisimlerden ayrılırlar. Kırık, kurtlar tarafından delinen ve karışan diğer fındık çeşitleri içlerinden seçilir. Son aşamada ise, fındıklar çuvala doldurularak ağızları dikilir ve pazara götürmek üzere hazırlanır. Fındıklar çuvallanırken mümkün olduğu kadar sabah ve akşam serinliklerinde bu iş yapılmalıdır . Zuruflu veya ayıklanmış fındıkların, harmana serilerek kurutulması esnasında yağışlardan korunmak için, plastik örtü kullanılmaktadır. Bu plastik örtüler doğrudan doğruya fındık üzerine serilmemeli, fındıktan en az 30 � 40 cm yükseklikte çardak yapılmak sureti ile kullanılmalıdır. Plastik örtü ile fındık arasında kesinlikle hava akımı olmalıdır (Şekil 22). • Fındığını hemen satmayıp ambarda bekletmeyi düşünen üreticilerimiz, fındıklarını rutubetsiz, havadar, temiz depolarda ve jüt veya delikli çuvallarda muhafaza etmelidirler. • Yaş ve normalden fazla rutubetli fındıklar kesinlikle depoya konmamalıdır (Kurutulmuş fındıklarda nem oranı kabuklu %8, iç fındıklarda % 4.5 olması önerilmektedir). FINDIK TARIM TAKVİMİ EYLÜL Fındık filiz güvesi,Mayıs böceği ilaçlaması yapılabilir. Kök ve dip sürgünleri temizlenebilir. Toprak örnekleri alınabilir. EKİM Mayıs böceği ilaçlaması yapılabilir (ayın ilk yarısında) Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Toprak bellenebilir, Toprak örneği alınabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. KASIM Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fosforlu ve potaslı gübre verilebilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. Kireç verilebilir, toprak bellenebilir. ARALIK Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fosforlu ve potaslı gübre verilebilir. Kireç verilebilir, çiftlik gübresi verilebilir. Toprak bellenebilir, kozalaklar toplanabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. OCAK Çiftlik gübresi, fosforlu ve potaslı gübre verilebilir. Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. Kozalaklar toplanabilir. ŞUBAT Çiftlik gübresi verilebilir. Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Fidan çukurları açılır ve dikim yapılabilir. Virgül kabuklu biti kış ilaçlaması yapılabilir. MART Azotlu gübrenin yarısı kullanılır. Budama, kök ve dip sürgünü temizliği yapılabilir. Virgül kabuklu biti kış ilaçlaması yapılabilir. Fındık yaprak deleni ilaçlanır (Ayın ilk yarısında) Fındık filiz güvesi ilaçlanabilir (ayın ilk yarısında) NİSAN Filiz budaması yapılır. Filiz güvesi ilaçlanabilir (ayın ilk başlarında). Fındık gal sineği ilaçlanır (iki kez). Fındık kokarcası ilaçlanır (Nisan ayı ortalarında). MAYIS Fındık kurdu ilaçlanır. Fındık kozalak akarı ilaçlanır. Azotlu gübrenin diğer yarısı kullanılır. Kök ve dip sürgünü ikinci temizliği yapılır. Filiz budaması yapılır. HAZİRAN Dalkıran ilaçlanabilir. Amerikan beyaz kelebeğinin mekaniksel ve ilaçlı mücadelesi yapılabilir. TEMMUZ Yaprak örneği alınır (Temmuz ayı ikinci yarısında) Uç kurutana karşı mekaniksel mücadele yapılabilir. AĞUSTOS Uçkurutana karşı mekaniksel mücadele yapılabilir. Amerikan beyaz kelebeğinin mekaniksel ve ilaçla mücadelesi yapılabilir. Fındık filiz güvesine karşı hasattan sonra ilaçlama yapılabilir. �Fındık Tarım Takvim�inde belirtilen uygulamaların tamamı her yıl yapılmamaktadır. Bu uygulamaların bir kısmı yılda iki kez, bir kısmı yılda bir kez, bir kısmı üç yılda bir kez, bir kısmı 4-5 yılda bir kez ve bir kısmı da ihtiyaç duyulduğunda yapılmaktadır. Bu uygulamalardan ; YILDA İKİ KEZ YAPILANLAR : • Azotlu gübrenin kullanılması, • Kök ve dip sürgünü temizliği HER YIL EN AZ BİR KEZ YAPILANLAR; • Fındığın budanması, Fındık kurdu ilaçlaması ÜÇ YILDA BİR YAPILANLAR -Çiftlik gübresi, fosforlu gübre ve potaslı gübre uygulamaları -Toprak ve yaprak örneklerinin alınması 4-5 YILDA BİR YAPILANLAR • Toprağın bellenmesi, kireç uygulaması İHTİYAÇ DUYULDUĞUNDA YAPILANLAR: • Fındık filiz güvesi, Mayıs Böceği, fındık kozalak akarı, Virgül kabuklu biti, • Fındık Yaprak Deleni, Fındık Gal Sineği, Dalkıran, Fındık Koşnilleri, Amerikan Beyaz Kelebeği, Uç Kurutan gibi zararlılar ile, Fındık Bakteriyel Yanıklığı ve Dal Kanseri gibi hastalıklarla mücadele. Budama : Ekim, kasım, aralık ve ocak aylarında yapılır. Bu zamanlarda ocak ve dal seyreltmesinin yanı sıra kurumuş, kırılmış, yaşlanmış, hastalanmış ve zararlıların etkisinde kalmış ve mahsulden düşmüş dallar dibinden kesilir. Dal içi, yani verim budaması yapılır. Filiz Budaması: Nisan ve mayıs aylarında dalların gövdelerinden çıkan taze sürmüş ve sürmekte olan sürgünlerin kesilmesidir. Toprak Örneği: Bahçelerin en az 5-6 yerinden 0-20 ve 20-40 cm derinliklerden alınır. Yaprak Örneği: Fındığın toplanmasından önceki 10 �15 gün içinde, 20 dekara kadar olan bahçelerin değişik yerlerinden, 25 ocağın dört yönünden olmak üzere 80-120 arasında yaprak alınır. -Azotlu gübrenin yarısı mart ayında, diğer yarısı mayıs ayı ikinci yarısında veya haziran ayı başında verilir. Fındık Kurdu İlaçlaması: Bahçenin değişik yerlerindeki 10 ocakta 3 ve daha fazla kurt olduğunda, bahçede hakim fındık çeşidinin tanelerinin yarıdan fazlası mercimek iriliğine (3-4 mm) geldiğinde yapılır. Fındık Filiz Kurdu İlaçlaması: Ağustos ayı sonlarında ve eylül ayında 100 yaprakta 15 ve daha fazla araz varsa ilaçlama yapılır. Bu zamanda ilaçlama yapılamamışsa, mart ayı sonunda � nisan ayı başında iyi takip edilmek şartı ile 2. dönem larvalarına karşı ilaçlama yapılabilir. Fındık Gal Sineği: Mart ayı sonunda - nisan ayı başında bulaşıklığın %50` yi geçtiği bahçelerde fındık sürgünlerinin çoğunluğu 2 yapraklı olduğunda ilaçlanır. Fındık Yaprak Deleni: Yoğun bahçelerde yapılır. Fındık Kozalak Akarı: Sürgünler 4 � 5 yapraklı olduğunda, yaprak koltuklarında yeni yıl tomurcukları toplu iğne başı kadar olduklarında, takriben mayıs ayı ilk yarısında ilaçlanır. Virgül Kabuklu Biti: Şubat�mart aylarında tomurcuklar patlamadan önce, kış ilaçlaması olarak yapılır. Larvaların yumurtadan %70�80 oranında çıktığı mayıs ayında da yaz ilaçlaması yapılabilir. Yaz ilaçlaması mecbur kalmadıkça yapılmamalıdır. Dalkıran İlaçlaması: 10 ocakta 30 dalda 3 yeni galeri varsa yapılır. Uç Kurutan Mücadelesi: Temmuz, ağustos ve eylül aylarında bulaşık sürgünlerin kesilmesi ve yakılması ile yapılır . Amerikan Beyaz Kelebeği: Larva paketleri ile bulaşık dalların veya dal parçalarının kesilip imha edilmesi ile veya 2. dönem larvalarının 2-3. dönemlerinde ilaçlanması ile yapılır. Fındıklarda Bakteriyel Yanıklık ve Dal Kanseri gibi hastalıklara karşı başarılı bir ilaçlama programı olmadığından, bu hastalıklara karşı mücadele, hastalıkların bulaştığı dalların ve kök sürgünlerinin sökülüp yakılması şeklinde olmaktadır.

Fındık

Rize`de yetişenler

Puro Tütünü

Kumkuat

Limon

Ihlamur

Domates

Ahududu

Soğan

Çilek

Kiraz

Fasulye