Rize Atatürk Evi Müzesi
Müftü Mahallesi'nde yer alan yapının yapımına 1920 yıllarında başlanmış, 1921 yılında tamamlanmıştır. Yapı, zemin kat üzeri iki kattan meydana gelmiştir. Atatürk 1924 yılında yurt genelinde sonbahar gezisine çıkmış ve bu gezisi sırasında 17 Eylül 1924 tarihinde Rize'ye gelmiştir. Mehmet Mataracı'nın misafiri olarak bu evde bir akşam kalmıştır. Mehmet Mataracı'nın öldüğü tarih olan 1953 yılına kadar 29 yıl süreyle Atatürk'ün yattığı oda Mehmet Mataracı tarafından bütün eşyalarıyla korunmuştur. 1953 yılından 1970 yılına kadar bina Mehmet Mataracı'nın yeğeni tarafından kullanılmıştır. 1970-1979 yılları arasında bina boş olarak kalmıştır. Atatürk'ün doğumunun 100. yılı nedeniyle binanın Atatürk Müzesi şekline dönüştürülmesi için, (Osman Zeki Mataracı'nın da katıldığı bir toplantıyla) İl Özel İdaresi'ne bağışı yapılmıştır. Yapılan restorasyon çalışmalarının ardından bina 27.12.1985 tarihinde o zamanki adıyla Kültür Bakanlığı'na bağlanarak, Rize Atatürk Evi Müzesi olarak hizmete açılmıştır. Binanın 2004 yılı içinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yeniden teşhir ve tanzimi yapılmış olup 17.09.2005 tarihinde yeniden hizmete açılmıştır. Müzenin zemin katı güvenlik görevlileri ile personelin bulunduğu oturma odasıdır. Birinci katında toplantı salonu, Atatürk'ün Rize'ye geldiğinde giymiş olduğu kıyafetlerin aynıları yer alır. İkinci katta Atatürk'ün yatak odası, dönemin milletvekillerinin çalışma odaları, Atatürk tarafından kullanılan eşyalar, dönemin milletvekillerine ait fotoğraflar ve Rize'nin eski fotoğrafları yer almaktadır.
Rize Etnoğrafya Müzesi (Sarı Ev)
Rize Müzesi Müdürlüğü 1984 yılında Atatürk evi olarak hizmet vermeye başlamıştır. Kültür Bakanlığı tarafından şehir merkezinde yenilemesi tamamlanan iki adet eski eser yapıdan sarı ev olarak adlandırılmış; teşhir ve tanzimi tamamlanarak 27.06.1998 tarihinden itibaren müze olarak hizmet vermeye başlamıştır. Sivil mimari örneği olan ev 19. yy. sonlarında inşa edilmiştir. Bir zemin ve iki normal kattan oluşmaktadır. Zemin katı sergi salonu olarak kullanılmaktadır. Birinci kat idare odaları olarak, ikinci kat ise teşhir salonu olarak kullanılmaktadır.
Rize müzesinde; 76 arkeolojik eser, 594 sikke, 1129 etnografik eser olmak üzere toplam 1799 eser bulunmaktadır.
Tuzcuoğulları Konağı
Yapı Rize'nin merkezinde, Piriçebi Mahallesinde yer almaktadır. Tuzcuoğulları ailesine ait olan yapının 1870 yıllarında yapıldığı düşünülmektedir. Rize'de ayakta kalabilmiş en eski evlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapı, taş bir bodrum üzerine zemin kat ve 1. kattan oluşmaktadır. Üç katlı, mabeynli bir evdir. Güneyindeki girişten antre bölümüne ulaşılmaktadır. Antreden doğu yönündeki mutfak ve kuzey yönündeki hole girişi sağlayan iki kapıya ulaşılır. Mutfaktan ise üst katlara çıkışı sağlayan merdiven boşluklarının bulunduğu mekana geçiş sağlanır. Merdivenlerin doğu yönünde oturma odası, oturma odasının iki köşesinde ise yatak odaları bulunmaktadır. Kuzeydeki yatak odasının yanında bir yatak odası daha bulunur. Güneydeki yatak odasının dört, kuzeydeki yatak odasının beş, yandaki yatak odasının iki pencere açıklığı bulunurken, oturma odasının beş pencere açıklığı bulunur. Yatak odalarının içlerinde gömme dolaplara yer verilmiş olup, güney yatak odasının yanında bir kapı vasıtasıyla dışarı çıkıntı yapmış olan banyoya ulaşılır.
Batı yönündeki yatak odasından tuvalete geçişi sağlayan ara bir hole girilmektedir. Bu holden mabeyn odasına da ulaşılmakta olup, bu odanın da iki pencere açıklığı bulunmaktadır.
İkinci katta da aynı plan düzeni küçük farklılıklarla uygulanmıştır. Alt katta mabeyn odası, mutfak ve antre olarak düzenlenen bölümler ikinci katta yatak odaları şeklinde düzenlenmiş olup, antrenin bulunduğu yatak odasında dört, mutfak bölümünün bulunduğu yatak odasında üç, mabeyn odasının bulunduğu yatak odasında ise iki pencere açıklığına yer verilmiştir.
Yapının zemin katı ve orta cephesi taş yığma tekniğinde inşa edilmişken, ön cephelerde dolap çatma tekniği uygulanmıştır. Bu teknik Rize ve çevresinde yoğun olarak kullanılan bir tekniktir. Cephelerde açılmış sürgülü pencerelerin sayısının fazla olması yapıda aydınlatmaya verilen önemi gösterir. Yapının üst örtüsü kırma çatı olup 'dedren' saçak yapısı uygulanmıştır. Ahşap oyma dolap kapakları yapının tek süsleme unsurlarıdır.
Reyhanlılar Konağı (Çamlıhemşin)
Çamlıhemşin İlçesi, Yukarı Çamlıca Mahallesi'nde yer alan yapı 19 yy'da yapılmıştır. Diğer konaklar gibi engebeli bir arazide eğimli bir alana kurulmuştur. Konağın kuzey kapısı üzerindeki eski sayılarla yazılan rakamlara göre yapı hicri 1890 yılında yaptırılmıştır. Yapana ve yaptırana ait hiçbir kitabeye rastlanılmamıştır.
Konak, bodrum üzeri iki normal kattan meydana gelmiştir. Bodrum katının altında düzgün kesme taşlarla 1 m yüksekliğinde temel kurulmuştur. Bodrum katı da düzgün kesme taşlarla yapılmış olup, depo ve ahır olarak kullanılmaktaydı. Altı adet pencere açıklığına yer verilen bu kattaki pencerelerin söveleri düzgün kesme taştır.
Giriş katı, bodrum katının üzerindeki kattır. Kuzey ve güney yönden iki adet giriş kapısına sahiptir. Giriş kapıları oldukça görkemli yapılmış olup, kesme taş malzeme ustalıkla kullanılmıştır. Yapının üç yönünde taş malzeme kullanılmışken, ön cephedeki duvar, ahşap arası taş dolgu tekniğiyle yapılmıştır. Ayrıca bu katta, iki katlı, dışa taşıntılı, üçgen alınlıklı bir çıkma bulunmaktadır. Bu çıkmanın yapı malzemesi ahşaptır.
Katlardaki pencere açıklıkları ahşap kasalı giyotin tarzdadır. Kırma çatının geniş saçak altları ahşapla kaplı olup, çatı üzeri alaturka kiremitle düzenlenmiştir.
Yapım tekniği, malzemesi ve plan özellikleriyle Çamlıhemşin yöresindeki diğer konaklarla benzerlik göstermektedir. Yapıda dikkati çeken en öncelikli özellik ise taş malzemenin ustalıkla kullanılmasıdır. Yansıttığı bu özellikleriyle yöredeki en önemli konaklardan biridir.
Şevket Ataç Evi (Fındıklı)
Fındıklı İlçesi, Çağlayan Köyünde yer alan yapı 19. yüzyılda yapılmıştır. Yöreye has mimari ve yapısal karakteri taşımaktadır. Bodrum üstü tek katlı, serenderli ve çay bahçesiyle bir kompleks konumundadır. Bodrum kat ahır, üst kat yaşama mekanıdır. Yapı sistemi ve malzemesi ahşap karkas arası blok taş dolgu, temel ise moloz taş örgü sistemidir. Konak, orta sofalı plan tipinde, semer çatılı ve geniş saçaklıdır.
Yöreye özgü en eski yapılırdan biridir. İç plan tipi cepheye yansımakta ve yapı sistemi tamamıyla okunabilmektedir. Tamamıyla orijinal yapısını korumaktadır.
Bodrum kat, moloz taşla temel duvarların yükselmesiyle oluşmuştur. Temel duvarların bitiminden sonra ahşap karkas strüktür kurulur. Blok taşlar strüktür içinde dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır. Yapı sistemi ile beraber iç mekan bölmeleri de dış cepheye yansımaktadır. Açıklıklar, pencere, kapı ve havalandırma açıklıklarından oluşmaktadır. Pencereler bitişik ve ayrık nizamda, dikdörtgen formda, düz ahşap kasalı giyotin pencerelerdir.
İç mimari elemanları tamamen ahşaptır. Döşemeler taban ağaçlarına bindirilen kirişleme üzerine kalın ve sağlam tahtalarla kurulur. Açıklıkların büyüklüğüne göre kirişleme yönleri değiştiğinden mekanlarda yükseklik farkı gözlenmektedir.
Girişte yer alan mutfak yapının en önemli mekanlarından biridir. Çatı, kırma çatılı ve alaturka kiremitle kaplıdır. İklim nedeniyle saçağı geniş tutulmuştur. Girişte dairesel yarım kat yüksekliğinde, merdivenlerle ulaşılan kemer alınlıklı ahşap, çift kanatlı kapıdan ulaşılan 'antre' bulunmaktadır. Antreden ulaşılan mutfak yapının ana dağılım birimidir. Sofa ve diğer odaların bu mekana açılması sadece yemek pişirme eylemini değil çok amaçlı bir mekan niteliğini taşıdığını göstermektedir. Mutfakta ocak ve dolapların dışında sabit olan donatı elemanı yoktur. Yapının en büyük mekanı olan mutfakta dört adet pencere yer alır. Pencere açıklıklarının yer aldığı duvarın önünde, sürekli ateş yanan bir bölüm yer alır. Yemekle ilgili işlevler dışında ısınma içinde kullanılmaktadır. Mutfağın zemini sıkıştırılmış topraktır.
Mutfaktan dolap ve musandıra olan, tamamıyla ahşap ve fonksiyonel duvarın ortasında kemerli girişle geçilen bölüm, sofaya geçiş mekanı olarak tanımlanabilir. Başodayla diğer odanın mahremiyetini sağlamak amacıyla camekanla ayrılmış bir ön geçiş mekanı oluşturulmuştur. Bu mekanda, yörede taşlık denilen uzun bir koridorla ulaşılan çamaşırlık ve bir oda yer alır. Sofa, iki yanda yüksek ahşap kapılarla odalara dağılımın sağlandığı ortak mekan niteliği taşımaktadır.
